مزاج شناسی

مزاج_شناسی

کلمه مزاج برای همه ایرانیان نام کاملا آشنایی است. ولی حقیقتا معنی مزاج چیست؟
چگونه می توانیم مزاج خود را یا به تعبیری درست تر طبیعت بدن خود را بشناسیم.
اختلاف طبایع افراد همیشه مورد کنجکاوی و سئوال بوده است.
در یک روز پائیزی به مردمی که بیرون از منازل خود و به جهت رفتن به محل کار در حرکتند دقت کنید تعدادی با پالتو و شال و کلاه، تعدادی با یک ژاکت معمولی و تعدادی فقط با یک پیراهن بیرون آمده اند، این ها چه تفاوتی دارند؟
تعدادی خیلی زود چاق می شوند و عده ایی با وجود خوردن مقدار قابل توجهی غذا، همچنان اندام مناسبی دارند، تعدادی خواب سبک دارند و ساعات خوابشان کم است، تعدادی خواب سنگین و طولانی دارند.
تمام آزمایشات بالینی این افراد سالم است و از لحاظ بررسی خون و بافت های بدن و اعضاء و تمام موارد آزمایشگاهی همه طبیعی هستند پس اختلاف این افراد در کجاست؟
جواب تمامی این سئوالها در طب سنتی و در بحث طبایع یا مزاجها است.
طبیعت انسان ها با هم تفاوت دارد، اگر بخواهیم سبک زندگی سالم و روش دستیابی به سلامت واقعی را تجربه نمائیم، باید به جسم و روان آدمی ازدیدگاه طب سنتی یا طب مزاجی ایران نظر کنیم.
حفظ تعادل بدن از نظر مزاجی یعنی حفظ سلامتی و هرگاه به هر دلیلی بدن از این حالت تعادل خارج شود، گرمی، سردی، خشکی یا رطوبت در آن افزایش پیدا کرده و موجب بروز بیماری می شود. همچنین نوع تعذیه، پوشاک، خواب و بیداری، حالت های عصبی، روانی و… ارتباط مستقیمی با حالات طبیعی یا مزاجی هر فرد دارد.
بنابراین برای داشتن زندگی سالم و موفق، همه ی ما نیازمند شناخت مزاج یا طبیعت خود هستیم.
برای این که یک فرد تغذیه ی مناسبی داشته باشد حتماً باید از نوع مزاج خود، محیط جغرافیایی که در آن زندگی می کند و طبیعت مواد غذایی از نظر سردی، گرمی، رطوبت و خشکی آشنایی داشته باشد؛ در غیر این صورت اگر از بهترین و گران ترین مواد غذایی هم استفاده کند، برای او مفید نخواهد بود‌.

در بعضی مزاج ها، خوردن یک غذای نامناسب می تواند مشکلات بسیاری را ایجاد کند.
برای مثال برخی افراد حتی با خوردن یک خرما بدن شان جوش می زند. حتی ممکن است غذای ناسازگار با مزاج فرد، موجب تغییر در خواب، حالات عصبی، فراموشی، مشکل در هضم غذا و دفع آن، ناراحتی های پوستی و… در او شود.
پس برای جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی باید مزاج خود را شناخته و غذایی مناسب با مزاج تان میل کنید.
اگر مادر طبع فرزندش را بشناسد، می تواند غذاهایی متناسب با طبع نوزاد شیرخوارش بخورد تا نوزاد دچار دل درد و … نشود.
اهمیّت شناخت طبع ها به اندازه ای است که والدین می توانند مشکلات احتمالی فرزندشان را با توجه به آن، درمان کنند. برای نمونه پرخاشگری، عصبی بودن و بی حوصلگی کودک به علت افزایش گرما و خشکی در بدن او و تنبل یا ترسو بودن کودک به علت افزایش سردی و خشکی در بدن او می باشد که با حفظ تعادل طبع، می توانید به رفع این مشکلات کمک نمایید.
قبل از اینکه با تعریف مزاج بخواهیم آنرا توضیح دهیم باید با برخی اصطلاحات دیگر در طب سنتی آشنا شوید که یکی از آنها ارکان است .

ارکان :
جسم بسیطی است ( یعنی غیر از خودش تجزیه شود ) که به جزء ساده تری غیر از خودشان قابل تقسیم نیستند و همه موجودات و اشیاء و هر چه در جهان هستی وجود دارد از ارکان تشکیل شده است و شامل چهار عنصر می باشد :
1 ) عنصر آتش که دارای دو کیفیت گرم (غالب ) و خشک (مغلوب ) است .
2 ) عنصر هوا که دارای دو کیفیت گرم (مغلوب) و تر (غالب) است .
3 ) عنصر آب که دارای دو کیفیت سرد (غالب ) و تر (مغلوب) است .
4) عنصر خاک که دارای دو کیفیت سرد (مغلوب ) و خشک (غالب) است .
پس به هر چیزی که در اطرافمان می بینیم می توان نسبت عناصر آتش ، هوا ، آب و خاک را داد.

تعریف مزاج:
هرگاه اجزای یک ارکان با دیگری در آمیزد به نوعی که اثر کند یکی در دیگری به قوت های خود که ضد هم اند و هر یکی تیزی دیگری را بشکند، همانندی فعل و انفعال در اجزا آن مرکب به حدی برسد که در همه اجزا کیفیتی یکسان پیدا گردد.این کیفیت مرکب را مزاج گویند.
مزاج همان طبع است و آنرا نباید با خلط ( یعنی همان صفرا ، سودا و..) اشتباه کنید، همچنین مزاج جسم نیست بلکه کیفیت است .

مزاج چون از ترکیب ارکان با یگدیگر پدید می آید لذا بسته به میزان ترکیب هر رکن ،مزاج متفاوتی حاصل می گردد. ولی اگر بخواهیم مزاجها را دسته بندی نماییم چون تعداد چهار رکن در هم ترکیب می شوند، مزاجهای اصلی را می توان در نه طبقه به شرح ذیل دسته بندی کرد:
1- در تعدادی رکن آتش بیشتر ازسایر ارکان است این افراد مزاج گرم و خشک دارند .
2- در تعدادی رکن هوا بیشتر از سایر ارکان است این افراد مزاج گرم و تر دارند .
3- در تعدادی رکن آب بیشتر است این افراد مزاج سرد و تر دارند.
4- در تعدادی رکن خاک بیشتر است این افراد مزاج سرد و خشک دارند .
5.در تعدادی نیز این ارکان نسبتا

ً در حالت تعادل هستند این افراد مزاج معتدل دارند.
6- در تعدادی ارکان آتش و هوا بیشتر از سایر ارکان هستند این افراد مزاج گرم دارند و از لحاظ تری و خشکی معتدل هستند.
7- در تعدادی ارکان هوا و آب بیشتر از سایر ارکان هستند این افراد مزاج تر دارند و از لحاظ گرمی و سردی معتدل هستند.
8- در تعدادی ارکان آب و خاک بیشتر است این افراد مزاج سرد دارند و از لحاظ تری و خشکی معتدل هستند.
9- در تعدادی ارکان خاک و آتش بیشتر است این افراد مزاج خشک دارند و از لحاظ گرمی و سردی معتدل هستند.
انسان در سنین مختلف مزاجهای مختلفی دارد:
مرحله جوانی (۳۰تا ۳۵سالگی)مزاج گرم و خشک است.
مرحله میانسالی یا کهولت (35 سالگی تا 60 سالگی)، مزاج سرد و خشک
مرحله پیری (بعد از 60 سالگی)، مزاج سرد و تر
//‍ مزاج زمستان ، عروس فصل ها :
مزاج زمستان ، سرد و تر است به دلیل اینکه آفتاب به‌صورت مایل به زمین می‌تابد و ریزش باران و برف در این فصل موجب تری و رطوبت هوا می‌گردد.
این فصل برای صاحبان مزاج صفرا مناسب‌تر است ولی برای صاحبان مزاج بلغمی و افراد مسن و پیر به هیچ وجه مناسب نیست و به ایشان آزار می‌رساند اما افراد میانسال از این فصل بهره‌ می‌گیرند.

زمستان چه تاثیری بر بدن دارد

به‌طور کلی در فصل زمستان، سموم و مواد زاید، بیشتر از دیگر فصول سال در بدن انباشته می‌شوند.
به سبب سردی هوا و بسته شدن منافذ پوستی در سر و بدن، حرارت میل به باطن پیدا می‌کند و حرارت غریزی بیشتر گردیده و قوه بدن در این فصل افزایش می‌یابد.
به سبب استیلای برودت بر بدن، اخلاط در بدن غلیظ و ساکن می‌شوند. به سبب کمی حرکات تحلیل‌برنده رطوبات و زیادی خواب، مواد زاید در بدن افزایش می‌یابند.
در صورت مصرف غذاهای غلیظ و سرد و مرطوب در زمستان، بخارات غلیظ ناشی از آنها به سوی سر بالا رفته، تبدیل به رطوبت گردیده و به‌طور معمول از مجرای بینی نزول می‌نمایند.
این نکته قابل توجه است که هر چیز در این عالم هستی دارای مزاج است. حیوانات، گیاهان، فصول، سنین و اعضاء بدن که به ترتیب به آنها اشاره ای می کنیم:
1- حیوانات: هر موجود بسته به نوع فعالیت و خلقتش دارای مزاج خاص خود است. مثلاً گرگ مزاج گرم وخشک دارد و عنصر آتش در آن برتری دارد، شیر که حیوان شجاع و درنده ای است از خون غالب آفریده شده است و اگر چنین نباشد که اصلا شیر نیست و نمی تواند تمام خصوصیات یک شیر را داشته باشد.
2- گیاهان: در گیاهان وجود عناصر چهار گانه ارکان را با خوردن یا لمس آنها به وضوح می بینیم.گیاهانی که خوردن و حتی لمس آنها موجب گرمی و تشنگی فوری شده ویا حتی با تکرار در آنها در بدن ایجاد خارش وسوزش می شود را گرم وخشک می گوئیم.
گیاهانی که خوردن آنها موجب ایجاد گرمی می شود را گیاهان گرم و تر می گوئیم.
گیاهانی که موجب رفع حرارت، بدن شده و رفع تشنگی می کند. سرد وتر می نامیم.
گیاهانی که از گرمی بدن می کاهد اما تشنگی را برطرف نمی کند و با تکرار آنها در بدن ایجاد خشکی و لاغری می شود، سرد و خشک می گوئیم .
مبحث مزاج در پزشکی ایرانی، موضوعی کلیدی است و به نوعی زیربنای سایر مباحث میباشد. دراین میان هرکدام از اعضای بدن بر طبق تعریف کتب پزشکی ایرانی، دارای مزاجی خاص هستند و بدین ترتیب تعادل بدن را حفظ میکنند.
اگر اندامهای بدن از حالت مزاجی طبیعی خود خارج شوند، اختلال در عملکرد آنها رخ میدهد که میتواند روی کل بدن اثرگذار باشد و زمینهساز بسیاری از بیماریها گردد. این خروج از حالت طبیعی مزاجی اندام را سوءمزاج آن اندام گویند و در بسیاری از بیماریها، به تعادل رساندن مزاج اندامها در اولویت درمان است.
از بیماریهای شایع زنان در ده های اخیر، «آمنوره» است که خود میتواند از اسباب ایجادکننده «نازایی» باشد.
بنابر تعاریف پزشکی ایرانی، احتباس طمث یا حیض بر 3 چیز اطلاق میشود: 1) نیامدن خون قاعدگی بطور مطلق 2) اندک آمدن خون 3) زیاد شدن فاصله بین دو قاعدگی.
بطور کلّی علل ایجادکننده احتباس طمث در دو دسته کلّی جای میگیرد: 1) وجود سدّه (گرفتگی و انسداد) در رحم یا عروق آن 2) بیماریهای مشارکتی سایر اعضای بدن.
یکی از اسباب ایجادکننده گرفتگی و انسداد رحم، سوءمزاجهای آن است که شناخت علائم آنها و درمان براساس پزشکی ایرانی میتواند راهگشای معضلات بسیاری از بانوان در سنین باروری باشد.
بیماریهایی که تابع سوءمزاج هستند،به دو دسته ساده ومادّی تقسیم میشوند. در سوءمزاج ساده،فقط کیفیتی از کیفیات چهارگانه (گرمی،سردی،تری وخشکی) فزونی مییابد وعضو را از اعتدال خارج میکند. امّا درسوءمزاج مادّی،مادّه (یعنی اخلاط چهارگانه صفرا،دم،بلغم و سودا) ازنظرکمیّت یا کیفیت دچار تغییر میشوند و میتوانند مزاج عضوی خاص یا کل بدن را از اعتدال خارج کنند.

#ویژگیهای_افراد_با_مزاجهای_مختلف
#صفراوی_مزاج (دارای مزاج گرم و خشک):
این افراد لاغر اندام هستند اما مفاصل واستخوان بندی درشت و برجسته دارند. پوست گرم وخشکی

دارند. رنگ پوست و سفیدی چشم آنها کمی به زردی می زند. موهای پر پشت و سیاه و گاهی مجعد دارند و به علت حرارت و خشکی زیاد بیشتر مستعد تاسی سرند.
خشکی دهان و عطش فراوان دارند. خیلی گرمایی هستند و در تابستان اذیت می شوند.
استعداد این را دارند که با خوردن خوراکیهای خیلی گرم دچار خارش و کهیر شوند.
تمایل به خوردن ترشی ها (سرکه، تمرهندی و لواشک) را دارند و هم چنین سردیهایی مثل خیار، کاهو و هندوانه. تمایل به خوردن شیرینی در اینها کم است. نبض پر و قوی دارند.
عروق برجسته در دست دارند. این افراد زود عصبانی شده و زود هم عصبانیتشان فروکش می کند.
بسیار پر انرژی و پر تحرک هستند. افراد باهوش و زیرک هستند و هم چنین پر حرف. در کارها چالاک و سریع هستند. افراد دقیق، منظم و تیز بین هستند. میل بالای جنسی و توان جنسی متغیر دارند.
پیوسته، سریع و بلند صحبت می کنند. خوابشان کم و سبک است. قدرت هاضمه آن ها خوب است و معمولاً یبوست دارند. از حافظه و قدرت یادگیر ی بالایی برخوردار هستند، روابط اجتماعی آن ها قوی است.
عجول و بی قرارند.اصولاً مزاج های گرم (دموی ها و صفراوی ها) از لحاظ اعمال بدنی و خصوصیات حیاتی از قدر ت بالایی برخوردارند، گرما موجب افزایش کارکرد اعضای مختلف از مغز و اعصاب گرفته تا اندام های تناسلی می گردد.
این افراد دارای پشتکار زیاد، مدیر و منظم، معتقد به برنامه ریزی در کارها، رُک، کم حوصله، عصبانی و پرخاشگر، خشمگین، منفی نگر، پرحرف، علاقه مند به ادبیات و ریاضیات، با اراده، عاشق، حساس، آینده نگر، دقیق در تصمیم گیری، حاضر جواب، باهوش، علاقه مند به ورزش های خشن مثل بوکس، کاراته و…، لجباز، علاقه مند به کشیدن سیگار، ریزبین ( به هر کاری سرک می کشند ) و دارای میل جنسی متعادل می باشند.

#دموی_مزاج (گرم و تر):
از جمله ویژگی های افراد دموی می توان به سرخ بودن پوست زبان و صورت، داشتن پوست گرم و مرطوب، عرق زیاد، وجود دمل و جوش زیاد در بدن، بالا بودن سرعت رشد مو، نداشتن مشکل گوارشی، شیرین بودن طعم دهان، عادی بودن ترشحات بینی، داشتن لب های کلفت، سنگینی سر و بدن، داشتن احساس خستگی، سنگینی خواب، با هوش، داشتن مداوم وزوز گوش، ناسازگار با محیط های گرم، دارای دست و پا اندام درشت، دارای رگ های برجسته، حرکات بدنی سریع و ناسازگار با خوراکی های گرم و شیرین اشاره نمود.
این افراد هیکل درشت و بدنی عضلانی دارند و لاغر نیستند.
پوستی سرخ و سفید رنگ دارند. موهای پر پشت دارند، نبض پر و قوی دارند. خوب می خوابند و تحمل بی خوابی را نیز دارند. پوست اینها گرم و مرطوب و نرم است.
نه گرمایی هستند و نه سرمایی، اما به نسبت تحمل سرما برایشان راحت تر است. میل به شیرینی و ترشی دارند. همه نوع غذا را می توانند بخورند.
این افراد انسانهای شجاع و جسور هستند با اعتماد به نفس بالا. معمولاً مدیر و رهبر یک گروه یا یک جمع می باشند و خوش اخلاق، صمیمی، خوشرو و آرام هستند اما اگر عصبانی شوند، رفتارهای مخاطره آمیز از خود نشان می دهند. معمولاً اهل ریسک کردن هستند.
به اندازه صفراوی مزاج ها منظم ودقیق نیستند، اکثراً بی نظم هستند، هوش و حافظه بالایی دارند.
سریع و پر انرژی هستند. میل و توان جنسی بالایی دارند استعداد ابتلا به بیماریهای قلبی و عروقی و فشار خون بالا دارند.
عروق روی دست ها برجسته است نبض آنان پر و قوی است. قدرت حرکات بدنی آنها بالاست و صدایی رسا و محکم دارند. قدرت هضم و اشتهایشان خوب است و معمولاً یبوست ندارند.
دموی ها معمولاً افرادی بی خیال و سرزنده و اغلب بی حساب و کتاب اند.

#

بلغمی_ها (سرد و تر)
هیکل بلغمی ها معمولاً درشت است و افرادی چاق هستند و بدن پر چربی دارند.
پوست سفید رنگ دارند و در لمس، پوست بدنشان سرد و مرطوب و نرم است.موهای کم پشت دارند. دهانشان مرطوب است. تشنه نمی شوند.
خواب آن ها سنگین و زیاد است. احساس کسلی و بیحالی دارند. تمایل به خوردن شیرینی و ادویه جات و گرمی جات دارند.
در فصل زمستان خیلی اذیت می شوند. مستعد ابتلا به بیماریهای روماتیسمی و مشکلات گوارشی هستند.
با خوردن سردی ها دچار مشکل می شوند. نبض ضعیف دارند. کم انرژی و کم جنب و جوش هستند و در کارها کند هستند خیلی دیر عصبانی می شوند. فراموشکار و کند ذهن هستند. افراد راحت و بی قید به اکثر مسائل هستند. همه چیز را راحت می گیرند و خود را درگیر چیزی نمی کنند. توان ریسک ندارند. بی اراده هستند . متاثر از دیگرانند. میل جنسی کم و توان جنسی کم دارند.چندان قوی نیستند. همچنین با تأنی صحبت می کنند. اشتهایشان زیاد نیست و قدرت هضم بالایی ندارند.
سردی و رطوبت بدن توان جنسی آنها را
کاهش می دهد.بلغمی ها معمولا
ً افرادی آرام، صبور، تسلیم پذیر و مسالمت جو هستند، بیشتر دور اندیش و با احتیاط هستند و در انجام امور از خود شجاعت نشان نمی دهند، روابط اجتماعی آنان چندان قوی نیست و از حافظه و قدرت تمرکز بالایی برخوردار نمی باشند

در فصل زمستان بدن نیاز به غذای بیشتر و نیز مقدار بیشتری گوشت دارد ولی اگر زمستان ، طبع زمستانی ندارد ، یعنی گرم تر از حد مورد انتظار است یا بارندگی کمی دارد ، غذاها را باید به اندازه خورد .
مناطق کوهستانی دارای مزاج سرد و خشک هستند .
هر ماده غذای دارای طبیعتی مخصوص به خود (گرم ، سرد، خشک ، تر ) است .به عنوان مثال طبیعت فلفل گرم و خشک و طبیعت کاهو سرد و تر می باشد.

سوداوی_مزاج (سرد و خشک )
اغلب افرادی هستند لاغر با استخوانهای نازک و کشیده، پوست سوداوی ها خشک و رنگ آن از حالت سفید تا سبزه و تیره متغیر است، موی بدن سوداوئی ها کم است و موی سرشان به علت سردی و خشکی زودتر دچار سفیدی یا حالت گندمگون می شود، نبض آن ها تقریباً کند اما سفت و باریک است.
در لمس بدنشان سرد و خشک و پوستشان سفت است. بینی آنان خشک است. خواب کم دارند.
تحمل هوای سرد را ندارند و در هوای گرم و فصل بهار راحت ترند. در فصل پاییز خیلی اذیت می شوند. تمایل به خوردن شیرینی و گرمی ها دارد. اینها افراد دقیق و منظم، دور اندیش و محاسبه گر هستند و محتاط می باشند.
بیشتر اوقات دچار نگرانی و دو دلی و وسواس در تصمیم گیریها می شوند، افراد لجباز هستند و در تصمیمات خود بسیار پایدار و ثابت قدم هستند. خیلی اهل فکر وخیال هستند.
خود خور و درون گرا وکم انرژی هستند. مستعد افسردگی و وسواس اند.حرکاتشان از حالات آرام و کند تا معمولی متغیر است با احتیاط و دقت صحبت می کنند در نتیجه کلامشان سریع و بلند نیست، زود سیر شده اما سریعاً گرسنه می شوند، قدرت هاضمه بالایی ندارند.
از نظر قدرت و میل جنسی ضعیفند و تمایلشان به رفتار محبت آمیز بیش از آمیزش جنسی است.افراد سوداوی مزاج افرادی خشک، کم معاشرت، تابع مقررات، فنی، دقیق، حسابگر، دور اندیش و اغلب سمج هستند، اگر نسبت به کسی کینه داشته باشند از دل بیرون نخواهند کرد. اصرار دارند که هر کاری را به انجام برسانند و جنبه عقلانی امور را بیشتر مد نظر دارند . دوستی با سوداوی ها کار ساده ای نیست .